დელტა
მრავალფუნქციური უპილოტო ვერტმფრენები, მათი დანიშნულება და პერსპექტივები

XX საუკუნის განმავლობაში სამხედრო ტექნოლოგიების უსწრაფესმა განვითარებამ ბრძოლის წარმოების მეთოდების სწრაფ ტრანსფორმაციას მისცა ბიძგი.

ბოლო ოცდაათი წელია უპილოტო ავიაცია უფრო და უფრო აქტიურად იკიდებს ფეხს ბრძოლის ველზე. რომელთა საშუალებითი მომავალში შესაძლოა მთლიანად ჩანაცვლდეს მთელი რიგი სხვადასხვა დანიშნულების პილოტირებადი საფრენი აპარატები.

ბოლო ორი ათეული წლის განმავლობაში აღმოსავლეთ ევროპაში, ახლო აღმოსავლეთში, აფრიკაში და აზიის სხვადასხვა რეგიონში მომხდარმა კონფლიქტებმა და მათმა შემდგომმა ანალიზმა  მასში მონაწილე ქვეყნების შეიარაღებაში არსებული უპილოტო საფრენი აპარატების ტექნოლოგიური დახვეწა და მათი ფუნქციების ზრდა გამოიწვია. გამოჩნდა ზეზუსტი საბრძოლო მასალის გამოყენების ფუნქციის მქონე საბრძოლო და დამრტყმელი კამიკაძე დრონები. სამხედრო უპილოტო საფრენ აპარატებში გამოყენებული ტექნოლოგიები კი წლების შემდეგ გამოყენებული იქნა საპოლიციო და სამოქალაქო დანიშნულების დრონების ინდუსტრიაში რომლებიც წლიდან წლამდე ვითარდება.

uav chart

უპილოტო საფრენ აპარატებზე გაწეული ფინანსური სამუშაოების
მოცულობა აშშ-სა და ევროპაში 2007-2016 წლებში

დღეისთვის თანამედროვე უპილოტო საფრენი აპარატების ბაზარზე წამყვანი ქვეყნები აშშ და ისრაელია. ერაყის, ავღანეთის და ახლო აღმოსავლეთის მუდმივ კონფლიქტში ჩართული ორივე ქვეყნის შეიარაღებული ძალები მაღალი ინტენსივობით იყენებენ ასეულობით სხვადასხვა დანიშნულების საბრძოლო-სადაზვერვო უპილოტო თვითმფრინავებს და ვერტმფრენებს  ტაქტიკურ, ოპერატიულ და სტრატეგიულ დონეებზე.

ბოლო წლების განმავლობაში თვითმფრინავებთან ერთად ვითარდება უპილოტო ვერტმფრენების მიმართულებაც. ამ ტიპის საფრენი აპარატებისთვის დამახასიათებელი ტექნიკური თავისებურებებიდან და ფრენის პრინციპიდან გამომდინარე ზოგიერთი დავალების შესასრულებლად თვითმფრინავთან შედარებით მათი გამოყენება ბევრად ხელსაყრელია და მთელ რიგ დამატებით უპირატესობებს იძლევა.

უპილოტო ვერტმფრენების საშუალებით შესაძლებელია მაქსიმალურად დაბალ სიმაღლეებზე, წინასწარ მოუმზადებელი პოზიციებიდან ფრენა. ბრძოლის ველზე კი სხვადასხვა სპექტრის ამოცანების გადაწყვეტა, მათ შორის:

  1. მოწინააღმდეგეზე დაზვერვა-დაკვირვება
  2. საარტილერიო ცეცხლის კორექტირება როგორც ჩვეულებრივი ისე მართვადი საბრძოლო მასალისთვის.
  3. ზუსტი საავიაციო შეიარაღების მიზანჩვენება
  4. პირდაპირი საცეცხლე მხარდაჭერა მართვადი და უმართავი შეიარაღებით საარმიო ავიაციასთან შეთანხმებულად ან დამოუკიდებლად.
  5. ჯარების დროებითი ან მუდმივი დისლოკაციის ადგილების ჰაერიდან დაცვა
  6. რადიოსიხშირეების რეტრანსლაცია
  7. ბრძოლის ველის რადიო-ქიმიური დაზვერვა.
  8. საზღვაო და სანაპირო დაცვის ამოცანების შესრულება.
  9. საპოლიციო ოპერაციები
  10. სამაშველო ძებნა-გადარჩენითი ოპერაციები.

 

V-200 SKELDAR

 

დღეს დღეობით შეიარაღებაზე არსებული უპილოტო ვერტმფრენებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია RQ-8/MQ-8 Fire Scout-ის ოჯახი.
2000 წლის თებერვალში RQ-8-ის პროექტი აშშ-ის საზღვაო ძალების დაკვეთით კორპორაცია Northrop Grumman-მა წამოიწყო. Schweizer 330SP-ს ტიპის სამოქალაქო შვეულმფრენის ბაზაზე შექმნილი პირველი მოდიფიკაცია RQ-8A რამდენიმე წელი გადიოდა აქტიურ ტესტირებებს, რის შემდეგაც 2006 წლიდან მუშაობა დაიწყო მოდიფიცირებულ MQ-8B Fire Scout-ზე, რომელიც უკვე Schweizer 333 ტიპის შვეულმფრენის ბაზაზე აიწყო და 4 ფრთიანი მზიდი ხრახნი გააჩნდა.

 

[caption id="attachment_2549" align="aligncenter" width="1024"]110930-N-JQ696-401 PATUXENT RIVER, Md. (Sept. 30, 2011) An MQ-8B Fire Scout unmanned aerial vehicle (UAV) successfully completes the first unmanned biofuel flight at Webster Field. The aircraft flew with a combination of JP-5 aviation fuel and plant-based non-food source camellia. Fire Scout is the seventh and final aircraft to demonstrate the versatility of biofuel through its use in all facets of naval aviation. (U.S. Navy photo by Kelly Schindler/Released) MQ-8A და  MQ-8B მოდიფიკაციები[/caption]

წინა მოდელისგან განსხვავებით MQ-8B მოდიფიკაციაზე შესაძლებელია სხვადასხვა შეიარაღების ჩამოკიდება. ფიუზელაჟზე დამაგრებულ საკიდებზე ამოცანის სპეციფიკიდან გამომდინარე შესძლებელია სხვადასხვა ტიპის მართვადი და უმართავი რაკეტების, ტყვიამფრქვევების ან სატვირთო გონდოლების ჩამოკიდება. შვეულმფრენის წინა ნაწილში კი რადიოლოკაციური და ოპტიკური დაზვერვა-მიზანჩვენების სისტემები მონტაჟდება.

MQ-8B ცხვირში განთავსებული რადარით

2017 წლის მაისში გაფორმებული 37 მილიონ დოლარიანი კონტრაქტით კომპანია Northrop Grumman-მა MQ-8B-ს რადიოლოკაციური სადგურის მოდერნიზაცია მოახდინა რის შემდეგაც შეიცვალა ცხვირა ნაწილის დიზაინი.

გარდა ამისა მიღებული გამოცდილების და შემუშავებული ტექნოლოგიების საფუძველზე  2010-2013 წლებში შემუშავდა MQ-8C მოდიფიკაცია Bell 407 ტიპის შვეულმფრენის ბაზაზე.რამდენიმე წლიანი აქტიური გამოცდების შემდეგ საზღვაო ძალებმა 168 ერთეული MQ-8B  და MQ-8C მოდიფიკაციების  შესყიდვა გადაწყვიტა. დღეის მდგომარეობით საზღვაო ძალების განკარგულებაშია 28 ერთეული MQ-8B.  რამდენიმე ერთეული MQ-8B ლიბიის და ავღანეთის ოპერაციებშიც იქნა გამოყენებული. ოფიციალური ინფორმაციით ერთეული MQ-8B-ს ღირებულება 14.6 მილიონი დოლარია.

მოდიფიკაცია MQ-8C Bell 407 ტიპის შვეულმფრენის ბაზაზე

მოდიფიკაცია MQ-8C Bell 407 ტიპის შვეულმფრენის ბაზაზე

უპილოტო ვერტმფრენებზე მუშაობა აქტიურად ხორციელდება სხვა ქვეყნებშიც.

ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული მოდელი ავსტრიული კომპანია Schiebel-ის წარმოების სადაზვერვო  უპილოტო შვეულმფრენი Camcopter S-100  დღეისათვის ათი ქვეყნის შეიარაღებაშია. 2017 წლიდან კი ლიცენზიით იწარმოება რუსეთშიც Горизонт Эйр S-100 დასახელებით.

Camcopter S-100

Camcopter S-100

კლასიკური პილოტირებადი შვეულმფრენის უპილოტოდ გადაკეთების საინტერესო პროექტი განახორციელა სამხრეთ კორეულმა კომპანია Korean Air-მა რომელმაც 2015 წელს მცირე გაბარიტული ვერტმფრენის MD500-ის ბაზაზე, კომპანია Boeing-თან ერთად შემუშავებული სადაზვერვო-მოიერიშე უპილოტო შვეულმფრენი KUS-VH წარმოადგინა.

სამხრეთ კორეული KUS-VH

სამხრეთ კორეული KUS-VH

ტექნოლოგოიურად ერთ-ერთი ყველაზე დახვეწილი ნიმუში დღეს-დღეობით შვედური კომპანია SAAB-ის წარმოების სადაზვერვო უპილოტო ვერტმფრენი V-200 SKELDAR-ია. C4ISR სისტემასთან თავსებადი მისი ფრენის მართვის სისტემა STANAG 4586 სტანდარტის შესაბამისია.SKELDAR ის გამოყენება შესაძლებელია როგორც სამხედრო ასევე სამოქალაქო დანიშნულებით, საზღვაო და სახმელეთო ამოცანების შესასრულებლად.

V-200 SKELDAR (2)

შვედური V-200 SKELDAR

+
საზღვაო ქვეითების პერსპექტიული ამფიბიები

საზღვაო-სადესანტო ოპერაციებისას, ზღვაში მყოფი ხომალდებიდან ხმელეთზე პირადი შემადგენლობის გადასროლაში, ტექნიკა უმნიშვნელოვანეს როლს ასრულებს. დროის მცირე მონაკვეთში, მანქანის ფუნქციონალური დატვირთვა რამდენჯერმე იცვლება. წყალში სწრაფ გადაადგილებასთან ერთად ამფიბიას ხმელეთზე ამოსვლა, სხვადასხვა ტიპის გრუნტზე კარგი გამავლობა და გადმოსხმული საზღვაო დესანტის საცეცხლე მხარდაჭერა ევალება.
ტრადიციულ (სახმელეთო) მახასიათებლებთან ერთად, საზღვაო ფაქტორის გათვალისწინება ამფიბიაში განსხვავებული და ზოგჯერ ურთიერთსაპირისპირო მოთხოვნების რეალიზებას მოითხოვს.
დანიშნულების მიხედვით მცურავი სამხედრო მანქანები ორ ძირითად ტიპად იყოფიან. პირველში – ოკეანეებსა და ღია ზღვებში მოქმედების შესაძლებლობა პროექტირებისთანავე იდება.
მეორე ტიპი ქვეითთა საბრძოლო მანქანებს და ჯავშანტრანსპორტიორებს აერთიანებს. ამ ტექნიკას წყლის მცირე დაბრკოლებების (მდინარეები, ტბები) გადალახვა შეუძლია. მაგრამ შეზღუდული შესაძლებლობები საზღვაო-სადესანტო ოპერაციებში გამოყენებას და ღია ზღვიდან მოქმედებას გამორიცხავენ.
ბოლო წლებში სამხედრო მანქანების ამფიბიურობისადმი ინტერესი შემცირდა. დაცვის დრონის და შეირაღების კალიბრის ზრდით გამოწველმა წონის მატებამ, ტექნიკას ცურვის უნარი დააკარგვინა.
ამერიკელები პირველები იყვნენ ვინც საზღვაო-სადესანტო ოპერაციების მექანიზირებისთვის მუხლუხა შასიანი ამფიბიები შექმნეს. ექსპლუატაციაში 1941 წელს მიღებულ მცურავ ტრანსპორტს LVT (ამერიკელი სამხედროები მას `მცურავ ტრაქტორს~ ეძახდნენ) 18-მდე მედესანტე გადაყავდა. ეკიპაჟი 6 კაცისგან შესდგებოდა.
დიდი სადესანტო ხომალდებიდან წყალში ჩაშვების შემდეგ, LVT-ები მათში მსხდომი პირადი შემადგენლობით ნაპირიდან მოძრაობას დამოუკიდებლად აგრძელებდნენ.
პირველი შეუჯავშნავი მოდელების შეიარაღება ორი 7,62 და ამდენივე 12,7 მმ-ის კალიბრის ტყვიამფრქვევისგან შედგებოდა. უკანა აპარელი ორხიდიანი ავტომობილების, მცირე კალიბრის ქვემეხების და ტვირთვის ტრასნპორტირებას უზრუნველყოფდა.

photo_us_lvt-2_1
ექსპლუატაციის პროცესში `მცურავი ტრაქტორის~ ბაზაზე შეჯავშნული მოდელი, მცურავი ტანკი 37 მმ-იანი ქვემეხით (ფოტოზე) და 75 მმ-იანი თვითმავალი საარტილერიო დანადგარი შეიქმნა.

ომის ბოლომდე ამერიკელებმა 15 ათასზე მეტი LVT დაამზადეს. `მცურავ ტრაქტორებს~ ამერიკული ფლოტი და საზღვაო ქვეითები წყნარ ოკეანეში იყენებდნენ. მცირე მასშტაბით ისინი იტალიურ კამპანიაშიც მონაწილეობდნენ.
1953 წელს მოძველებული `მცურავი ტრაქტორების~ შეცვლისთვის აშშ-ს საზღვაო ქვეითთა კორპუსმა შეიარაღებაში LVTP-5-ის ტიპის ახალი ამფიბია მიიღო.
უჩვეულო იერის მიუხედავად, LVTP-5-ი კარგი ზღვაოსნობის უნარით და ნაპირზე მაღალი გამავლობით გამოირჩეოდა. შეჯავშნული კონსტრუქცია სადესანტო საშუალებაში მსხდომებს ტყვიებისა და ნამსხვრევებისგან იცავდა. სამკაციანი ეკიპაჟისას, LVT-5-ი სრულად ეკიპირებულ 34 მედესანტეს იტევდა. ჩასხდომა-გადმოსვლა ცხვირა ნაწილში არსებული აპარალიდან ხდებოდა. ცურვის სიჩქარე 11 კმ/სთ იყო.
საბაზო კონფიგურაციაში მცურავი ტრანსპორტი მხოლოდ ერთი 7,62 მმ-იანი ტყვიამფრქვევით იყო შეიარაღებული. ეს ნაპირზე მედესანტეების საცეცხლე მხარდაჭერისთვის აშკარად არასაკმარისი იყო.
ექპლუატაციის პროცესში 105 მმ-იანი ჰაუბიცით აღჭურვილი მცურავი ტანკის მოდიფიკაცია შეიქმნა. ახალ LVTH-6-ს, რომელის ეკიპაჟიც 7 კაცამდე გაიზარდა, სროლა ცურვის დროსაც შეეძლო. ამერიკელი საზღვაო ქვეითები ამ მანქანას აქტიურად ვიეტნამის ომში იყენებდნენ. გრუნტზე მცირე დაწოლის წყალობით, ჭაობების და დიდი ოდენობით წყლის წინაღობების გამო, ადგილობრივ რელიეფზე მსუბუქი მცურავი ტანკი იდეალური საშუალება იყო. 105 მმ-იანი ქვემეხი (ჭურვის დაბალი სიჩქარის მიუხედავად) საკმარის საცეცხლე ძალას იძლეოდა.
1972 წელს აშშ-ს საზღვაო ქვეითთა კორპუსმა შეიარაღებაში ახალი LVTH-7-იმიიღო. განახლებული კონცეფციით შექმნილი ამფიბია, წინამორბედი მოდელებისგან საბრძოლო შესაძლებლობებით გამოირჩეოდა. LVTP-5-სგან განსხვავებით, დესანტის ჩასხდომა-გადასხმა გაცილებით უსაფრთხო - უკანა ნაწილში მდებარე აპარელიდან ხდებოდა. ალუმინის ჯავშანი 3 კაციან ეკიპაჟს და 21 კაციან საზღვაო დესანტს ტყვიებისა და ნამსხვრევებისგან იცავდა.

f0205060_50bc42e26664c

ხანდაზმული ასაკის მიუხედავად LVTP-5 დღესაც რჩება შეიარაღებაში. ფოტოზე ამფიბიის საინჟინრო მოდიფიკაცია

1982 წელს განხორციელებული მოდერნიზაციის პირველი ეტაპისას, ამფიბიამ ახალი ნიშნული AAV-P7 მიიღო. გაძლიერდა შეიარაღება. 12,7 მმ-იან ტყვიამფრქვევს 40 მმ-იანი ავტომატური ყუმბარსატყორცნი შეემატა. წარმოების ღიებულების შემცირების და ექსპლუატაციის გამარტივებისთვის ძრავა-ტრანსმისიის და შასის ბევრი ელემენტი ქსმ `ბრედლისთან~ იყო უნიფიცირებული.
საბრძოლო მოქმედებებში AAV-P7-ები პირველად არგენტინელებმა 1982 წელს ფოლკლენდის ომში გამოიყენეს. ამერიკელი საზღვაო ქვეითების ამფიბიები აქტიურად 1991 წელს სპარსეთის ყურეში და 2003 წელს ერაყის ომში მოქმედებდნენ.
1980-იანი წლების დასაწყისში, ამერიკელმა საზღვაო-სადესანტო ოპერაციების კონცეფცია შეცვალეს. ნაღმების და სანაპირო დაცვის საშუალებებისგან სადესანტო ხომალდების დაცვისთვის, აქცენტი კონვერტოპლანებზე, აირბალიშიან ხომალდებზე და პერსპექტიულ ამფიბიებზე გაკეთდა. საშუალებებზე, რომლებიც მატარებელი ხომალდიდან ხმელეთზე მოხვედრას გაცილებით უსაფრთხო მანძილიდან შესძლებდნენ.

050628-9866B-012 Pacific Missile Range Facility, Kauaíi, Hawaii ñ June 28, 2005 ñ Marines assigned to the 3rd Amphibious Assault Battalion based at Camp Pendelton, Calif., drive their amphibious assault vehicles (AAVs) down the beaches of Majorís Bay during amphibious training. The battalion is embarked aboard the amphibious assault ship USS Peleliu (LHA 5). Photo by Journalist 2nd Class Zack Baddorf.

შეიარაღებაში ახალი ამფიბიის მიღებამდე, AAV-P7 აშშ-ს საზღვაო ქვეითთა კორპუსის ძირითად საბრძოლო ტექნიკად დარჩება.

ახალი ამფიბიის AAAV (advanced Amphibious Assault Vehicle – გაუმჯობესებული სადესანტო-საიერიშო მანქანა) პირველი პროტოტიპი 1980-იანი წლების პირველ ნახევარში დამზადდა. ნოვატორული ტექნიკური გადაწყვეტილებებით შექმნილი და თანამედროვე ტექნოლოგიებით გაჯერებული ამფიბია, იმ დროის ყველაზე ინოვაციურ სამხედრო მანქანად ითვლებოდა. სპეციალისტებმა ყურადღება მობილურობასა და საცეცხლე შესაძლებლობაზე გაამახვილეს.
კორპუსის ორიგინალური კონსტრუქციის და მძლავრი წყალმტყორცნების წყალობით, AAAV წყალში 46 კმ/სთ-ს ანვითარებდა. მაღალი სიჩქარე გლისირების ეფექტმა განაპირობა. ცხვირსა და ბორტებზე დამაგრებული გასაშლელი პანელები ამფიბიის ჰიდროდინამიკურ თვისებებს აუმჯობესებდნენ.
შეიარაღების სახით ამფიბიას  ბუშმასტერის 30 მმ-იანი ქვემეხი და შეწყვილებული 7,62 მმ-იანი ტყვიამფრქვევი ჰქონდა. მიზნის ეფექტურ აღმოჩენა-განადგურებაში მემიზნეს დღისა და ღამის სამიზნეები, ინფრაწითელი სისტემა და ლაზერული მანძილმზომი ეხმარებოდა. 3 კაციანი ეკიპაჟისას AAAV-ს 17 მედესანტე გადაყავდა.
საწყისი გეგმა 1013 ინოვაციური ამფიბიის შეძენას ითვალისწინებდა. 2007 წელს შესაკვეთი EFV-ების (Expeditionary Fighting Vehicle)  ნიშნული 2003 წელს შეიცვალა) რიცხვი 573-მდე შემცირდა.
სამხედროები გაჭიანურებული გამოცდებით და მანქანის მზარდი ღირებულებით უკმაყოფილონი იყვნენ. გარკვეულ წილად ფასზე უარყოფითი ზეგავლენა სწორედ იმ თანამედროვე ტექნოლოგიებმა იქონიეს, რომელთა მეშვეობით მწარმოებლებმა მაღალ ტექნიკურ პამატერებს მიაღწიეს. კიდევ ერთ მინუსად გართულებული და ძვირადღირებულ ექსპლუატაცია ჩაითვალა. 2011 წელს პემნტაგონმა EFV-ის პროექტი, მასზე 15 მლრდ-ის დახარჯვის შემდეგ, დახურა.

5 AAAVEFV
კორპუსის ორიგინალური კონსტრუქციის წყალობით, AAAV წყალში 46 კმ/სთ-ს ანვითარებდა.

გლისირებადი ამფიბიის მიმართ ინტერესის დაკარგვის შემდეგ, საზღვაო ქვეითთა კორპუსის გადაიარაღებისთვის პენტაგონმა ორი ახალი პროექტი წამოიწყო პირველი MPC -ჯავშანტრანსპორტიორის, მეორე ACV კი - საბრძოლო მანქანის შექმნას გულისხმობდა. განვითარება მხოლოდ პირველმა ჰპოვა. ხანგრძლივი განხილვის და კონცეფციის ჩამოყალიბების შემდეგ, 2014 წელს მან ახალი ნიშნული ACV 1.1 მიიღო.
მოთხოვნებით რვათვლიანი ამფიბიის სადესანტო შესაძლებლობები 10-15 კაცით განისაზღვრა. საზღვაო თვისებებსა და ხმელეთზე მაღალ გამავლობასთან ერთად, აქცენტი ბალისტიკურ და ნაღმებისგან დაცვაზე გაკეთდა.
გამოცხადებულ კონკურსში მონაწილეობა ოთხმა პროექტმა მიიღო. General Dynamics-მა ჯავშანტრანსპორტიორ LAV-ის მოდერნიზირებული ვარიანტი წარმოადგინა. 30 მმ-იანი ქვემეხით შეიარაღებულ ამფიბიას 10 მედესანტე გადაყავდა. V-სებრი ფსკერი ნაღმებსგან დაცვას უზრუნველყოფდა.
Lockheed Martin-მა ძალისხმევა ფინურ PATRIA-სთან გააერთიანა. პროექტი თანამედროვე ამერიკული ტექნოლოგიების და ციფრული სისტემების გამოყენებით, ფინური ჯავშანტრანსპორტიორის მოდერნიზაციას და მისი ACV 1.1-ის მოთხოვნებზე მორგებას ითვალისწინებდა. უთანხმოების გამო 2015 წელს მხარეებმა თანამშრომლობა შეწყვიტეს და პროექტიც გაჩერდა.

აშშ-ს საზღვაო ქვეითთა კორპუსის ხელმძღვანელობის განსაკუთრებული ინტერესი სინგაპურულმა Terrex II-მა დაიმსახურა. ST Kinetics-მა ის სინგაპურის შეიარაღებაში არსებული ჯავშანტრანსპორტიორის ბაზაზე შექმნა. ამფიბია წყალში 11 კმ/სთ-ს ანვითარებს. მძლავრი ძრავა და თვლების დაკიდების თანამედროვე სისტემა მანქანის კარგ მანევრულობას და გამავლობას უზრუნველყოფს. 2 კაციანი ეკიპაჟისას, დესანტი 12 საზღვაო ქვეითს ითვლის.
კონკურსის მეოთხე მონაწილე BAE Systems-ის და იტალიური Iveco-ს ერთობლივი პროექტია. SuperAV-ში დესანტისა (13 კაცი) და ეკიპაჟის (3 კაცი) სურსათ-სანოვაგის სამი დღის მარაგი ინახება. მწამოებლების თქმით ეს გარემოება სადესანტო ოპერაციებისას ამფიბიის ავტონომიურობას გაზრდის. განსაკუთრებულ ყურადღებას შუპერAV-ის სადესანტო შესაძლებლობები იმსახურებენ. ამფიბიას ზღვაში გადასვლა ნაპირიდან 18,5 კმ-ით დაშორებული სადესანტო ხომალდიდან შეუძლია.

6superav
BAE Systems-ის და იტაალიური Iveco-ს ერთობლივი პროექტი SuperAV
2015 წლის 24 იანვარს გამოქვეყნებული ცნობით,  ACV 1.1-ის ფინალში ერთდროულად ორი ამფიბია -  Terrex II-ი და  SuperAV-ი გავიდა. თავდაცვის უწყებისგან მწარმოებლებმა, 13-13 პროტოტიპის აგებისთვის 110-110 მლნ დოლარი მიიღეს. გამოცდების 2017 წელს დაიწყება. ერთი წლის შემდეგ ფინალისტის დასახელება და მასთან 204 ამფიბიის დაზადებაზე შესაბამისი ხელშეკრულების გაფორმება იგეგმება.

სროლა უხმოდ

არსებობის განმავლობაში ცეცხლსასროლმა იარაღმა ევოლუციის დიდი გზა გაიარა. ხელით დასატენი მუშკეტებიდან უზუსტეს სნაიპერულ შაშხანებამდე. ხშირ შემთხვევაში ახალი ტიპის და დანიშნულების იარაღის შექმნას საბრძოლო მოქმედებები და მათი წარმოების სპეციფიკა განაპირობებს.
იარაღიდან გასროლას თითქმის ყოველთვის ორი ფაქტორი სდევს თან - სროლის ხმა და ლულიდან გამოსული ცეცხლის ალი. მსოფლიოს არმიებში ცეცხლსასროლი იარაღის ფართო გავრცელების პირველ ეტაპზე, ამ ფაქტორებს ყურადღებას არავინ აქცევდა. პირიქით – მიჩნეული იყო რომ ორივე მათგანი მოწინააღმდეგეზე ფსიქოლოგიურ ზემოქმედებას მოახდენს და მის დემორალიზაციას შეუწყობს ხელს.
ხმაურის და ცეცხლის ალის `მოშორების~ საჭიროება შედარებით გვიან წარმოიშვა. მტრის ზურგში მოქმედებისას და დივერსიული ოპერაციების ჩატარებსას, ზედმეტი ხმაური – მათ შორის გასროლის ხმა არავის ჭირდებოდა. დღის წესრიგში უხმო იარაღის შექმნის აუცილებლობა დადგა.

1-1 mayuchebi
ცეცხლსასროლი იარაღიდან სროლისას ხმის წარმოქმნას რამდენიმე გარემოება განაპირობებს. დენთის წვისას, დროის მნირე მონაკვეთში დიდი მოცულობის ენერგიის გამონთავისუფლება ხდება. დენთის გაფართოებული აირები ტყვიას აწვებიან და ლულიდან გამოტყორცნიან მას. ამ დროს მისი სიჩქარე ბგერისას აღემატება და ჰაერის მასაში ზებგერითი სიჩქარით შეჭრილი ტყვია დარტყმით ტალღებს წარმოქმნის. დაახლოებით იგივე ხდება როდესაც სამხედრო თვითმფრინავი ზებგერით სიჩქარეს აჭარბებს.
ტყვიის შემდეგ, ლულიდან გამოსული დამწვარი დენთის აირები ე.წ. სალულე ტალღას ქმნიან. გასროლისას ხმის წარმოქმნას სწორედ ეს ორი _ სალულე და დარტყმითი ტალღები განაპირობებენ. მათ ემატება თავად იარაღის მექანილურ ნაწილების და მექანიზმების მოძრაობით წარმოქმნილი ხმა. ღია ლანდშაფტის პირობებში, მისი გაგონება 40-50 მ-ის რადიუსში შეიძლება.
ამ სამივე ფაქტირუს მოქმედების ერთობლიობას, ადამიანის ყური სროლის ხმათ აღითქვამს.

P1310407
სხვადასხვა ტიპის მაყუჩების შიდა კონსტრუქცია.
სროლის ხმის ჩამხშობი მოწყობილობები 19-ე საუკუნის ბოლოს გამოჩნდნენ. პირველი პატენტი მაყუჩზე 1894 წლის 20 მარტს შვეიცარიელმა ინჟინერმა ეპლიმ მიიღო. მოგვიანებით, 1899 წელს კიდევ ერთი პატენტი დანიელ მეიარაღეებზე – ბერენესსა და სიგბიერსენზე გაიცა. დოკუმენტი მიღების მიუხედავად, ვერ ერთმა მათგანმა მოქმედი ეგზემპლიარის შექმნა ვერ შესძლო.
პირველი მოქმედი მაყუჩი ტყვიამფრქვევის გამომგონებელმა, ჰაირემ სტივენს მაქსიმმა შექმნა. საკუთარ მაყუჩებს მაქსიმი დიდი წარმატებით ჰყიდიდა, მათ შორის მეფის რუსეთშიც. განსაკუთრებული პოპულარობით მაყუჩები მონადირეებში სარგებლობდნენ. აცილების შემთხვევაში, სროლის ხმა მიზანში ამოღებულ ნადირს და ფრინველს არ აფრთხობდა.
სამხედროები მაყუჩებით აქტიურად 1920-იანი წლების ბოლოს დაინტერესდნენ. პირველმა მსოფლიო ომმა, უხმო სროლის მოწყობილობების საჭიროება ცალსახად აჩვენა. მაყუჩებს განსაკუთრებით მზვერავები და დივერსანტები საჭიროებდნენ.
პირველი მაყუჩები წითელ არმიაში 1930-იანი წლების ბოლოს გამოჩნდნენ. БраМит-ის სახელით ცნობილი მოწყობილობა, მოსინის შაშხანებისთვის იყო გამიზნული.
БраМит  7.62X54 კალიბრის სპეციალურ ვაზნებს საჭიროებდა, რომლებშიც დენთის წონა სტანდარტული 3.6 გრამიდან 0.8 გრამამდე იყო შემცირებული. შედეგად, ლულიდან გამოსვლისას ტყვია უკვე ბგერამდელი სიჩქარით მოძრაობდა და ზებგერითისგან განსხვავებით დარტყმით ტალღებს აღარ ქმნიდა.
სროლის ხმაურის წარმომქმნელ მეორე ფაქტორის _ სალულე ტალღის ჩახშობა უშუალოდ მაყუჩით ხდებოდა. მაყუჩების თანამედროვე მოდელების მსგავსად, ცილინდრული ფორმის БраМит-ი გაფართოებულ გაზებს სპეციალური კამერებით ახშობდა.

2nagan mayuchit
ნაგანის სისტემის რევოლვერი БраМит ის ტიპის მაყუჩით

შიგნითა მხრიდან ღრუ მაყუჩი, ერთმანეთისგან გატიხრული კამერებისგან შედგება. ტყვიის შემდეგ, მაყუჩში გამავალი დენთის გაფართოებული აირები ამ კამერებში მუხრუჭდებიან. შედეგად მცირდება სალულე ტალღის სიდიდე.
მაყუჩის და ბგერამდელი ტყვიების გამოყენება, გასროლის ხმის შემცირების მხოლოდ ერთ-ერთი მეთოდია. 1940-იან წლებში კონსტრუქტორმა გურევიჩმა მეტად ორიგინალური _ დახშული ტიპის უხმაურო რევოლვერი წარმოადგინა. განსაკუთრებულ ინტერესს მისი ვაზნების (კალიბრი 6.5 მმ) კონსტრუქცია იწვევდა.
მასრაში მუხტის წინ დენთის სატენი (პიჟი) იყო მოთავსებული. მასრის წინა მხარეს - სპეციალურ მილიცაში ტყვია იყო ჩასმული. სატენს და მილისას შორის არსებული სივრცე წყლით იყო შევსებული. გასროლისას, გაფართოებული დენთის აირები სატენს აწვებოდნენ, რომელიც თავისმხრივ წყალს აწვებოდა.
გასროლის შემდეგ, სატენი მასრის წინა მხარეს მოთავსებულ მილისას ებჯინებოდა. რაც გაფართოებული აირების გარეთ გამოსვლას უშლიდა ხელს. შედეგად რევოლვერი პრაქტიკულად უხმოდ ისროლდა.
1940-იანი წლების მეორე ნახევარში გურევიჩის რევოლვერის საცდელი პარტია დამზადდა. ეფექტურობის და იდეის ინოვაციურობის მიუხედავად, მეტისმეტად რთული კონსტრუქციის ვაზნების გამო პისტოლეტზე უარი ითქვა.
გერმანელებთან ბრძოლაში გარდატეხის შეტანისთვის, 1940 წელს ბრიტანელები დივერსიული ოპერაციების ჩატარებაზე გადაერთნენ. სპეციალური საბრძოლო დავალებების შესრულება შესაბამის აღჭურვილობას და შეიარაღებას საჭიროებდა. განსაკუთრებული ყურადღება უხმო იარაღს დაეთმო.
პირველი მოდელი სახელად Welrod-ი 9 მმ-ის კალიბრის ვაზნებს მოიხმარდა. ვიზუალურად იარაღი ცილინდრული ფორმის სხეულს წარმოადგენდა. მას პისტოლეტებისთვის და რევოლვერებისთვის დამახასიათებელი არც ჩახმახი და არც სახელური ჰქონდა. ყოველი გასროლის შემდეგ, ინტეგრირებულ მაყუჩიანი Welrod-ი ხელით გადატენას საჭიროებდა. მიჩნეული იყო, რომ მტრის ზურგში მოქმედ დივერსანტს იარაღი მკლავზე ტანსაცმლის ქვეშ, სპეციალურ ზონარზე ექნებოდა ჩამოკიდებული.

3Welrod
ინტეგრირებულ მაყუჩიანი ბრიტანული პისტოლეტი Welrod 
არაპრაქტიკულობის გამო SAS-ის მებრძოლებმა SAS-ი დაიწუნეს და მისი გაუმჯობესება მოითხოვეს. მალევე გაჩნდა ახალი მოდელი Welrod Mk.I , რომელსაც პისტოლეტის სახელური და 6 (შემდგომში 8) ვაზნაზე გათვილი მჭიდი ჰქონდა. ომის დროს ბრიტანულმა ქარხნებმა 10 ათასზე მეტი ასეთი უხმაურო პისტოლეტი დაამზადეს. ბრიტანელ კომანდოსებთან ერთად ავსტრალიის სადაზვერვო სამსახური და ამერიკული სტრატეგიული სამსახურების სამმართველო (OSS) იყენებდა. პისტოლეტით მოხიბლულმა ამერიკელებმა, 1945 წელს მისი სერიული წარმოებაც კი დაიწყეს (11.43 მმ-ის კალიბრის ვაზნებით). ამ პისტოლეტს ამერიკელი ჯარისკაცები კორეის ომში და შემდგომ წლებში ინდო-ჩინეთში მიმდინარე სამხედრო კონფლიქტებში აქტიურად იყენებდნენ.
მეორე მსოფლიო ომის ბრიტანელებს კიდევ ერთი, მეტად ორიგინალური კონსტრუქციის მაყუჩიანი იარაღი ქონდათ. De Lisle-ის ტიპის კარაბინის ავტორი თვითნასწავლი ბრიტანელი ინჟინერი ვილიამ დე ლიზი იყო. მისი კონსტრუქციის მაყუჩებით დაინტრესებულმა სამხედროებმა, ხელმარჯვე ოსტატს უხმო კარაბინი დაუკვეთეს. 9x19 ვაზნების ნაცვლად დე ლიზმა ხელმძღვანელობას .45ACP კალიბრი შესთავაზა. პარაბელუმის ვაზნებთან შედარებით, ეს უკანასკნელი ბგერმდელი სიჩქარით და უფრო დიდი შემაკავებელი ძალით გამოირჩეოდა.

4De Lisle
ბრიტანული De Lisle-ი მსოფლიოში პირველი მჭიდიანი და ინტეგრირებულ მაყუჩიანი კარაბინი იყო

De Lisle-ის ტიპის კარაბინებმა გამოცდა წარმატებით გაიარეს. ინტეგრირებულ მაყუჩიანი იარაღის სროლის მანძილი ეფექტურო 190 მ-ს აღწევდა. იარაღს 7 ან 10 ვაზნაზე გათვლილი მჭიდი ქონდა.
გამოცდების შედეგებით აღფრთოვანებულმა სამხედროებმა 1944 წელს 500 კარაბინი დაუკვეთეს. მათგან საპარაშუტო-სადესანტო ნაწილებში გამოყენებისთვის 50 ერტეულს დასაკეცი კონდახი უნდა ჰქონოდა. მაგრამ დასრულებულმა ომმა გეგმებში საკუთარი კორექტივებები შეიტანა. 1945 წლის მაისისთვის მხოლოდ 130-მდე კარებინის დამზადება მოესწრო. ომის დასრულებასთან ერთად De Lisle-ების შემდგომ წარმოებაზე უარი ითქვა. წარმოებაში რთული იარაღის ნაცვლად, ბრიტანელებმა მაყუჩების ქვეითების საშტატო იარაღზე მორგება, უფრო პერსპექიულ და ნაკლებად ხარჯიან საქმედ მიიჩნიეს.
მაყუჩებმა და მათ ფართო გავრცელებამ ცეცხლსასროლი იარაღის განვითარებაში და საბრძოლო მოქმედებების წარმოების სპეციფიკაში ბევრი ცვლილება შეიტანეს. 1950-იანი წლებიდან მოყოლებული, უხმაურო სროლის მოწყობილობებზე არაერთმა საიარაღო ფირმამ დაიწყო მუშაობა. თანდათანობით ხმის ჩახშობასთან ერთად მაყუჩებმა ალმქრობის ფუნქციებიც შეითავსეს.
საკუთარი მინუცები მაყუჩებსაც აქვთ. შედარებით სუსტი ვაზნების გამოყენების საჭიროებასთან ერთად, პისტოლეტების შემთხვევაში მაყუჩები იარაღის გაბარიტებს ზრდიან. ეს თავისმხრივ მის ფარულ ტრანსპორტირებას ართულებს.
1960-იანი წლების დასაწყისში სსრკ-ში უხმაურო სროლის დახშულ პრინციპს დაუბრუნდნენ. 1965 წელს `კა-გე-ბემ~ შეიარაღებაში ახალი პისტოლეტი C4 მიიღო. ორ ვაზნაზე გათვლილი კომპაქტური იარაღი მაყუჩს არ საჭიროებდა. გადატენვის მექანიზმის არ არსებობა, იარაღის მექანიკური ნაწილების მოძრაობით გამმოწვეულ ხმას, თავისთავად გამორიცხავდა.

5C4pistol
საბჭოური უხმო პისტოლეტი C4  7,62X63 მმ-ის კალიბრის სპეც-ვაზნებით

უხმო სროლის საიდუმლო სპეციალურ 7,62X63 მმ-ის კალიბრის ვაზნებში იმალებოდა. გურევიჩის ვაზნებისგან განსხვავებით, ტყვიას წინ წყლის ნაცვლად სპეციალური დგუში უბიძგებდა.
ეფექტურობის მიუხედავად უხმო იარაღმა, რომელშიც დენთის აირების ჩახშობა მასრაშივე ხდება დიდი გავრცელება ვერ ჰპოვა. მთავარი მიზეზი რთული კონსტრუქციის ვაზნები იყო.
დღეს მაყუჩებს პრაქტიკულად ნებისმიერი ტიპის ცეცხლსასროლ იარაღზე, მათ შორის ტყვიამფრქვევებზე იყენებენ.

მეგობრული ცეცხლი

 მეგობრული ცეცხლი  - როდესაც საბრძოლო მოქმედებების მონაწილე მხარე მიზეზთა გამო საკუთარ ან მოკავშირე დანაყოფებს უხსნის ცეცხლს, ომების განუყოფელი ნაწილია. თანამედროვე არმიებში მოწინავე ტექნოლოგიების და ტექნიკური საშუალებების დანერგვის მიუხედავად, მეგობრული ცეცხლის შემთხვევები დღესაც ხშირია.

ისტორიულად დადასტურებული პირველი ასეთი შემთხვევა 1471 წლით თარიღდება. 1400-იან წლებში ინგლისში ვარდების ომი მძვინვარებდა. 14 აპრილს ბარნეტის მიდამოებში ლანკასტერებსა და იორკებს შორის მორიგი ბრძოლა გაიმართა.

გრაფ ჯონ ოქსფორდის შენაერთის გერბი, რომელსაც საგვარეულო ვერცხლის ვასკვლავი ამშვენებდა ნისლის გამო იორკების სახლის ემბლემად – ამომავალ მზედ მიიჩნიეს და ლანკასტერელებმა მოკავშირეებს ისრების წვიმა დაუშინეს. იორკების მეთაურმა მეფე ედუარდ IV-მ მტრის ბანაკში დაწყებული არეულობით ისარგებლა და დაბნეული მოწინააღმდეგე ადვილად დაამარცხა.

ევროპულ არმიებში ცეცხლსასროლი იარაღის და ქვემეხების მომრავლებათან ერთად, მეგობრული ცეცხლის შემთხვევებმა იმატა. ასე მაგალითად 1815 წელს ვატერლოს ბრძოლისას მოწინააღმდეგის და მოკავშირეების ადგილმდებაერობის განსაზღვრაში დაშვებული შეცდომის გამო, პრუსიელების არტილერიამ ბრიტანული არტილერიის პოზიციები დაბომბა. ბრიტანელებმაც არ დააყოვნეს და დარწმუნებულებმა, რომ მათ ფრანგული ქვემეხები ესვრიან, პრუსიელებს მძლავრი საპასუხო ცეცხლი გაუხსნეს.

მხედარმთავრების აქტიური მცდელობების მიუხედავად, მეგობრული ცეცხლის ფაქტების შემცირება ვერ ხერხდებოდა. თითქმის შემთხვევაში მიზეზი ერთი და იგივეა _ მცდარი ინფორმაცია მოწინააღმდეგის და საკუთარი დანაყოფების მდებარეობის შესახებ, დაზვერვის მიერ მოცემული არასწორი ცნობები, მეტეოროლოგიური პირობები (ნისლი, ცუდი ხილვადობა) ბრძოლის ქარცეცხლში პირადი შემადგენლობის მიერ დაშვებული შეცდომები.

კიდევ ერთი მიზეზი ხშირად ტექნიკის არასწორი იდენტიფიკაციაა. 1943 წლის 13 აგვისტოს ბრიტანული Matilda-ებით შეიარაღებული საბჭოური 233-ე სატანკო ბრიგადა საკუთარი ტანკსაწინააღმდეგო არტილერიის ცეცხლის ქვეშ მოექცა. ორმხრივი სროლისას განადგურდა სამი ტანკი და ორი ქვემეხი. ერთი წლის თავზე ამერიკული Sherman-ებით გადაიარაღებულ იგივე დანაყოფს 20-ე სატანკო კოპრუსის T-34-ებმა გაუსხნეს ცეცხლი.

main-qimg-0f44ef3fd54ce5cb109295db60f1e79d
ამერიკული Sherman საბჭოთა ჯარების შეიარაღებაში.

ორივე შემთხვევაში შეტევაზე გადასული შენაერთები დროულად არ იყვნენ ინფორმირებულნი შეიარაღებაში უცხოური წარმოების ტანკების არსებობის შესახებ და არ იყვნენ გაცნობილნი მათ სილუეტებს.

მეგობრული ცეცხლის შემთხვევები მოკავშირეების შორისაც მრავლად იყო. ბრიტანელები და ამერიკელები სადაზვერვო-ოპერატიულ ინფორმაციას იშვიათად უზიარებდნენ ერთმანეთს. 1943 წლის 11 ივლისი ამერიკული სატრანსპორტო ავიაციის ისტორიაში ყველაზე ტრაგიკული დღეა. სიცილიის სადესანტო ოპერაციისას 144 ერთეული ამერიკული C-47-ებისგან შემდგარ ჯგუფს ბრიტანელემა მეზენიტეებმა ცეცხლი გაუხსნენს. 23 თვითმფრინავი ჩამოვარდა, 37 დაზიანდა. დაშავდა 318 და დაიღუპა 100 ადამიანი.

გამოძიებამ ვერ შესძლო მიზეზის დადგენა. ბრიტანელები და ამერიკელები მომხდარს ერთმანეთს აბრალებდნენ. საინერესოა როგორ ვერ შესძლეს ბრიტანელებმა ჰაერში დანახულ თვითმფრინავებში C-47-ების ამოცნობა, რომლებსაც თავადვე იყენებდნენ. მსგავსი გაბარიტების მიუხედავად, გერმანული სატრანსორტო ju-52-ების და ამერიკული C-47-ების ერთმანეთისგან გარჩევა საკმაოდ მარტივად – ძრავების რაოდენობით შეიძლებოდა. გერმანულს 3 ძრავა აქვს, ამერიკულს 2.

მეორე მსოფლიო ომის დროს ოპერატიული ინფორმაციის სიმწირემ, საშტაბო და კავშირის დანაყოფების მუშაობაში დაშვებულმა შეცდომებმა, გაურკვევლობამ, არასწორედ ან დაგვიანებით გადაცემულმა ბრძანებებმა, მეგობრული ცეცხლის არაერთი შემთხვევა ჰანაპირობეს.

ერთმანეთისგან საკუთარი და მოწინააღმდეგის თვითმფრინავების გარჩევისთვის, ჯერ კიდევ პირველი მსოფლიო ომის დროს აეროპლანებზე სახელმწიფო კუთვნილების ნიშნების დატანა დაიწყეს. ფრთებსა და ფიუზელაჟზე სხვადასხვა ფერებში შესრულებული წრეები და ვარსკვლავები ჰაერში პილოტებს და მიწაზე ქვეითებს თვითმფრინავის კუთვნილების დადგენაში ეხმარებოდნენ.

maxresdefault

იაპონური გამანადგურებელი Mitsubishi A6M Zero ფიუზელაჟზე დატანებული განმასხვავებელი წითელი რგოლით.

იმ შემთხვევებში როდესაც ამოსაცნობი ნიშნები საქმეს არ შველოდა, სამხედროები სხვადასხვა მეთოდებს მიმართავდნენ. ერთმანეთისგან საკუთარი და გერმანული თვითმფრინავების გარჩევისთვის, სატრანსპორტო გემების საესკორტო ავიამზიდების პილოტებს აფრენის შემდეგ გარკვეული დროის განმავლობაში შასის აკეცვა ეკრძალებოდათ. სარდლობა თვლიდა რომ ამ გზით მეზენიტეები მიზანს უკეთ ამოიცნობდნენ. დაშვებულ სავალალო შეცდომას ამერიკელები მხოლოდ შეუკეცავ შასიანი თვითმფრინავების მიერ რამდენიმე გემის ჩაძირვის შემდეგ მიუხვდნენ - გერმანულ ju-87-ს შასი საერთოდ არ ეკეცებოდა.

1950-იანი წლების მეორე ნახევარში, საზენიტო კომპლექსების და `ჰაერი-ჰაერი~ კლასის რატეკების მომრავლებასთან ერთად, საფრენ აპარატებზე სახელმწიფო კუთვნილების ამოცნობის რადიოსისტემების დაყენება დაიწყეს. ის ამარტივებდა შორ დისტანციებზე მყოფი ობიექტების ამოცნობას და მეგობრული ცეცხლის ალბათობასაც ამცირებდა. `შენი-სხვისი~ პრინციპით მომუშავე სისტემა დასხივების შემთხვევაში შესაბამის კოდირებულ სიგნალს გზავნიდა.

მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ მეგობრული ცეცხლის ყველაზე მსხვილი შემთხვევა 1974 წლის ივლისში მოხდა. კვიპროსის დაზვერვის დეზინფორმაციით მოტყუებულმა თურქებმა სამხედრო თვითმფრინავებით საკუთარი საესკადრო ნაღმოსნები დაბომბეს.

20 ივლის თურქებმა კუნძულზე შეჭრისთვის მზადება დაიწყეს. ერთი დღით ადრე კვიპროსის პორტი სადესანტო ხომალდმა HS Lesbos (L-172) დატოვა. მის ბორტზე კუნძულზე დროებით განთავსებული 450 ბერძენი ჯარისკაცი იმყოფებოდა.

ესკორტის გარეშე მოძრავი სადესანტო ხომალდი მსუყე ლუკმა აღმოჩნდა. მასთან ერთად თურქები კვიპროსის ნაპირებთან მყოფი სამი ბერძნული ხომალდის განადგურებაც გადაწყვიტეს.

ამასობაში სამი თურქული საესკადრო ნაღმოსანი კუნძულზე გადასხმულ დესანტს საცეცხლე მხარდაჭერას უწევდა. მოწინააღმდეგის რიცხოვრივად დიდი ძალების შეკავებისთვის, კვიპროსის დაზვერვამ კარგად გათვლილ ხრიკს მიმართა. დაუშიფრავ რადიოგრამაში კვიპროსელები `ბერძნულ~ ხომალდებს დროული მოსვლისთვის და გაწეული დახმარებისთვის მადლობას უხდიდნენ. კვიპროსელები იცოდნენ, რომ თურქები მათ შეტყობინებას წაიკითხავდნენ. დეზინფორმაციის აზრი სწორედ ამაში მდგომარეობდა. თურქებმა მიღებული ინფორმაცია არ გადაამოწმეს და `ბერძნული~ ხომალდების დაუყოვნებლივ განადგურების ბრძანება გასცეს.

Friendly fire 2
კვიპროსელების დეზინფორმაციის საფუძველზე, თურქული თვითმფრინავების დაბომბვის შედეგად თურქული ფლოტის  Gearing-ის კლასის ორი საესკადრო ნაღმოსანი დაზიანდა, მესამე კი ჩაიძირა.

საჰაერო დარტყმისთვის 28   F-100D და 18   F-104G გამოყვეს. დეზნფორმაციასთან ერთად მეგობრულ ცეცხლს თურქულ ხომალდებზე სახელმწიფო კუთვნილების ამოცნობის სისტემის არარსებობამაც შეუწყო ხელი. ავიაიერიშის შედეგად ორი საოსკადრო ნაღმოსანი დაზიანდა, მესამე ჩაიძირა. დაიღუპა 78 თურქი მეზღვაური.

გასული საუკუნის 1980-იანი წლები არმიებში დიდი მოცულობით თანამედროვე აღჭურვილობის გამოყენებით აღინიშნა. ღამის ხედვის მოწყობილობები, თბოვიზორები, პორტატული ლაზერული მარკერ-მანძილზომები, კავშირის თანამედროვე საშუალებები, GPS გადამცემები – მოწინააღმდეგის ადრეულ-აღმოჩენა დაფიქსირებასთან ერთად, ზრდიდნენ იარაღის სიზუსტეს და თეორიულად მეგობრული ცეცხლის ალბათობასაც ამცირებდნენ. თუმცა ზოგჯერ თეორია და პრაქტიკა ერთმანეთისგან ძლიერ განსხვავდება.

ამერიკელები პირველები იყვნენ ვინც M1 Abrams-ის სამიზნე კომპელქსებში თბოვიზორები მასობრივად გამოიყენეს. ამ სისტემებმა 1991 წელს ოპერაცია `უდაბნოს ქარიშხალში~ გადამწყვეტი როლი ითამაშეს.

დანაკარგების შემცირებისთვის, M1 Abrams-იები ღამით მოქმედებდნენ. ასეთ პირობებში თბოვიზორების გამოყენება ამერიკელებს დიდ უპირატესობას აძლევდა. მაგრამ ამავდროულად სამხედროები სერიოზულ პრობლემას წააწყდნენ.

A scuttled M1A1 Abrams Main Battle Tank (MBT) rests in front of a Fedayeen camp just outside of Jaman Al Juburi, Iraq during Operation IRAQI FREEDOM.

ერაყის 1991 წლის კამპანიაში დაკარგული 23 Abrams-დან, 7 მეგობრული ცეცხლის შედეგად განადგურდა.

საკუთარი ტანკებიდან სროლისას და დამწვარი ერაყული ტექნიკის ცეცხლისგან წარმოქმნილი სინათლე, `აბრამსების~ თბოვიზორებს `აბრმავებდა~. ზედმეტი შუქის პირობებში მემიზნე-ოპერატორებს მოქმედება უჭირდათ. მცირე გამოცდილების გამო, 2,5-3 კმ-ის დისტანციებზე ეკიპაჟები საკუთარი და მტრის ტექნიკის ერთმანეთსგან ვერ არჩევდნენ. იყო შემთხვევები, როდესაც წინ მიმავალ საკუთარ ტანკში ჭურვის ან РПГ-ს ყუმბარის მოხვედრას, `აბრამსის~ მემიზნე-ოპერატორები თბოვიზორის ეკრანებზე, მოწინააღმდეგის ტანკებიდან გახსნილი ცეცხლის ნათებად აღითქვამდნენ და საპასუხო  ცეცხლს ხსნიდნენ.

21-ე საუკუნეში მეგობრული ცეცხლის მთავარ მიზეზად ადამიანური ფაქტორი ითვლება. 2007 წელს ამერიკულმა F-15-მა საჰაერო მხარდაჭერისას შეცდომით ბრიტანული დანაყოფი დაბომბა. GPS-ში აკუმულატორის გამოცვლის შემდეგ, ჯარისკაცებს დაავიწყდათ, რომ ასეთ დროს მოწყობილობა გადასცემს არა მიზნის, არამედ იმ კოორდინატებს რომელშიც თავად იმყოფება. ბომბი სწორედ ამ წერტილს დაეცა.

ინტენსიური საბრძოლო მოქმედებები პირადი შემადგენლობის ფიზიკურ და მორალურ მდგომარეობაზე მძიმედ აისახებიან. ყოველდღიური სტრესი და დაღლა ჯარისკაცების რეაქციას, სიფხიზლეს ამცირებს და ბრძოლაში გადაწყვეტილებების სწრაფად მიღების დროს ზრდის. შესაბამისად მკვეთრად იზრდება მეგობრული ცეცხლის ალბათობაც.

დაღლის წინააღმდეგ ერთ-ერთ საშუალებად სამედიცინო პრეპარატები, მაგალითად ამფეტამინი განიხილება. მეორე მსოფლიო ომის დროს ამფეტამინს აშშ, გერმანია, სსრკ აქტიურად იყენებდნენ. ამჟამად ამერიკის რეგულარულ არმიაში ის აკრძალულია. თუმცა სპეც-დანიშნულების დანაყოფების პირად აფთიაქის კომპლექტში მაინც შედის. მას 8-სთ-ზე მეტი ხანგრძლივობის საბრძოლო ოპერაციებისას მოიხმარენ.

SP70 –  ცივი ომის პერიოდის ექსპერიმენტული ევროჰაუბიცა

SP70 (ასევე: PzH 70 და PzH 155-1) - ევროპული საცდელ-ექსპერიმენტული 155 მმ კალიბრიანი თვითმავალი ჰაუბიცა, რომელზეც ცივი ომის ბოლო პერიოდში, 1973 დან 1986 წლამდე ერთობლივად მუშაობდნენ გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკა, დიდი ბრიტანეთი და იტალია.
1963 წელს NATO-ს წევრმა ქვეყნებმა ხელი მოაწერეს ერთობლივ მემორანდუმს რომელიც ჩრდილოატლანტიკური ალიანსის წევრი ქვეყნების შეიარაღებაში შემავალი პერსპექტიული ბუქსირებადი და თვითმავალი საარტილერიო სისტემების ტექნიკურ და ბალისტიკურ მონაცემებს განსაზღვრავდა. ჰაუბიცების კალიბრი 155 მმ ით განისაზღვრა, მაქსიმალური სროლის მანძილი კი აქტიურ-რეაქტიული ჭურვებით 30 კმ. ჰაუბიცები უნიფიცირებული უნდა ყოფილიყო იმ პერიოდისათვის NATO-ს წევრი ქვეყნების არსენალში შემავალ ყველა 155 მმ კალიბრის ჭურვებთან მათ შორის იყო სპეციალური ბირთვული ჭურვებიც.

FH_70_155mm_gun_(6065127314)
ბუქსირებადი ჰაუბიცა FH-70

სწორედ ამ მემორანდუმის ფარგლებში 1968 წლიდან გერმანიამ და დიდმა ბრიტანეთმა დაიწყეს ერთობლივი მუშაობა FH-70 ტიპის 155 მმ კალიბრიან ბუქსირებად ჰაუბიცაზე. 1970 წელს პროექტს იტალიაც შეუერთდა. თუმცა იმ პერიოდისთვის პროექტში ჩართული ქვეყნების სახმელეთო ჯარების წინაშე არსებული გამოწვევები თვისობრივად ახალი ტიპის და შესაძლებლობების მქონე საარტილერიო საშუალებებს მოითხოვდა. შედეგად 1973 წლიდან FH-70 ის საბრძოლო ნაწილის და „ლეოპარდ-1“ ტიპის ტანკის შასის გამოყენებით დაიწყო უახლეს თვითმავალ ჰაუბიცაზე მუშაობა, რომელსაც ინდექსი SP70 მიენიჭა.
გერმანული მხრიდან სამუშაოებში კომპანია Rheinmetall ჩაერთო, რომელმაც სისტემის შასი, ძალური აგრეგატი, ლულა, დამტენი მექანიზმი და ელექტრო-ჰიდრავლიკური სისტემები შეიმუშავა. იტალიური მხრიდან კომპანია Oto Melara-მ დამხმარე ძალური აგრეგატი, ვერტიკალური დამიზნების სისტემა, ქვემეხის საყრდენი, უკუცემის ჩამხშობი და გამაწონასწორებელი მექანიზმები შეიმუშავა. ბრიტანულმა ინჟინრებმა კი ჰაუბიცისთვის კოშკურა, ჭურვების ნაკვეთური, სამიზნე მოწყობილობები და გრუნტიდან ჭურვების მიწოდების სისტემები შეიმუშავეს.

100-5128_SP70_Shrivenham_RCooke_c

1980 წელს დამზადდა პირველი 5 ერთეული საცდელი ნიმუში, თუმცა არადამაკმაყოფილებელი სროლის ტემპის გამო შემდგომ დამატებით 10 მოდიფიცირებული მანქანა დაემატა. 1982 წლიდან გერმანიაში დაიწყო ჰაუბიცის საჯარისო გამოცდები. საერთო ჯამში დაგეგმილი იყო 640 ერთეული მანქანის აწყობა საიდანაც 400 ერთეული ბუნდესვერისთვის იყო განკუთვნილი. 1986 წელს პროექტს დიდი ბრიტანეთი გამოეთიშა. გარდა ამისა პროექტის ღირებულება უფრო და უფრო იზრდებოდა რამაც საბოლოოდ მისი დახურვა გამოიწვია.
შემდგომში სამივე ქვეყანამ შეიარაღებაში მაინც მიიღო თვითმავალი ჰაუბიცები თუმცა გაუმჯობესებული და საკუთარი წარმოების. დიდმა ბრიტანეთმა AS-90 ტიპის ჰაუბიცა, გერმანიამ PzH-2000, იტალიის შეიარაღებულმა ძალებმა კი Palmaria. სამივე ამ სისტემაში გამოყენებული იყო SP70 ის პროექტისას შემუშავებული აგრეგატები და ტექნოლოგიური სიახლეები.
.............
ტაქტიკურ-ტექნიკური მონაცემები

საბრძოლო მასა - 43,5 ტონა
ეკიპაჟი - 5 კაცი
ქვემეხის კალიბრი - 155 მმ
ლულის სიგრძე - 39 კალიბრი
საბრძოლო კომპლექტი - 39 ჭურვი
სროლის მანძილი  სტანდარტული მსხვრევად-ფუგასური ჭურვით - 24 კმ
სროლის მანძილი აქტიურ რეაქტიული მსხვრევად-ფუგასური ჭურვით - 30 კმ
სროლის მანძილი მართვად-კორექტირებადი ჭურვით - 20 კმ
საბრძოლო სწრაფსროლა - 6 გასროლა/წთ
მაქსიმალური სიჩქარე ტრასაზე - 68 კმ/სთ
სვლის მარაგი - 420 კმ.

იარაღი თანამგზავრული დამიზნებით

თანამედროვე ომები ზუსტი ნავიგაციისა და კოორდინატების განსაზღვრის გარეშე წარმოუდგენელია. საბრძოლო მოქმედებისას, როგორც საკუთარი ასევე მოწინააღმდეგის ზუსტი ადგილმდებარეობის განსაზღვარა ძალზე მნივნელოვანია. ზურგში თუ მოწინავე პოზიციაზე მყოფი ჯარისკაცებისგან მიღებული ინფორმაციის საფუძველზე მოქმედებს არტილერია და ავიაცია. ხდება ტაქტიკური თუ ფრთოსანი რაკეტების გასროლა.

დღეს, როდესაც მაღალი სიზუსტის იარაღის გამოყენების მოცულობა იზრდება, ამ ინფორმაციის სისწორეს გადამწვეტი მნიშვნელობა აქვს.
ნავიგაციის და მიზნის მითეთების საშუალებებმა განვითარების დიდი გზა გაიარეს. დრო როდესაც ჯარისკაცები მხოლოდ კომპასის და რუკის იმედზე იყვნენ, გავიდა. უმჯობესდებოდა მართვადი იარაღის დამიზნების საშუალებებიც. გარკვეული ინტერვალით ერთმანეთს _ რადიო, სადენური, ლაზერული, ტელევიზიური, სითბური მეთოდები ენაცვლებოდნენ.
თანამედროვე ტექნოლოგიების წყალობით დღეს საკუთარი და მოწინააღმდეგის კოორდინატების განსაზღვა და მაღალი სიზუსტის იარაღის დამიზნებაც, ერთიანი _ თანაგზავრული ნავიგაციის გამოყენებით შეიძლება.
გლობალური პოზიციონირების სისტემის აღმნიშვნელი აბრევიატურა GPS ყველასთვის ცნობილია. უკანასკნელი 5-10 წლის განმავლობაში ის სამოქალაქო მოსახლეობის ცხოვრების განუყოფელი ნაწილი გახდა.

GPSsheiaragebafotoebi (8)

GPS თანამგზავრების ორბიტები ისეა შერჩეული, რომ პლანეტის ნებისმიერი წერტილიდან, მიმღები მოწყობილობა მინიმუმ 4 თანამგზავრს ხედავს.

GPS-ის სამხედრო ნარსახეობას (M კოდი) ეფუძნება ფრთოსანი რაკეტების, მაღალი სიზუსტის ბომბებისა და საარტილერიო ჭურვების გამოყენება. კავშირის ამ სახეობას ეყრდნობა საბრძოლო სამძებრო-სამაშველო ჯგუფების რადიოსადგურები და ჯარისკაცის ინდივიდუალური საშუალებების დიდი ნომენკლატურა.
თანამგზავრული ნავიგაციის ისტორია სათავეს 1957 წლის 4 ოქტომბერს იღებს. სსრკ-ს მიერ ორბიტაზე გაშვებული პირველი ხელოვნური თანამგზავრი, ამ უმნიშვნელოვანესი ტექნოლოგიის ისტორიაში გადადგმული პირველი ნაბიჯი იყო.
საბჭოურ თანამგზავრზე დაკვირვებისას ამერიკელმა მეცნიერებმა რიჩარდ ქეშნერის ხელმძღვანელობით აღმოაჩინეს, რომ გადაცემული სიგნალების სიხშირე თანამგზავრის მოახლოებასთან ერთად იზრდებოდა და დაცილებას მცირდებოდა. მეცნიერებს შესანიშნავი აზრი დაებადათ. დედამიწიდან თანამგზავრის გაცილება გამოსხივებული რადიოსიგნალების სიხშირის გაზომვით და პირიქით _ დედამიწაზე მიმღები მოწყობილობების ადგილმდებარეობის დადგენა, თანამგზავრამდე მანძილის გაზომვით შეიძლებოდა.
ამ პრინციპზეა დაფუძნებული GPS-ის მუშაობა. ტელეფონში ან ნავიგატორში არსებული მიმღები მოწყობილობა, საკუთარ მდებარეობას, სიჩქარეს და სიმაღლეს ზღვის დრონიდან, იმ დროის მიხედვით განსაზღვრავს, რომელიც ოთხი ან მეტი თანამგზავრიდან სიგნლის მიღებისთვისაა საჭირო.
1964 წელს, აშშ-ს ფლოტის დაკვეთით შექმნილი მსოფლიოში პირველი თანამგზავრული სანავიგაციო სისტემა TRANSIT (მეორე სახელწოდება NAVSAT ამოქმედდა. მისი პირველი თანამგზავრი ორბიტაზე 1960 წელს გაუშვეს. სისტემა `ჯორჯ ვაშინგტონის~ ატომური წყალქვეშა ნავების ნავიგაციისთვის და მათი ბირთვულქობინიანი რაკეტების გამიზნვისთვის იყო განკუთვნილი. შემდგომ მისი გამოყენება ფლოტის ხომალდებმაც დაიწყეს.
სისტემის მოქმედების არეალი მთელს პლანეტას ფარავდა და მცურავი საშუალებების კოორინატებს 1,5 სთ-ში ერთხელ, 200 მ-ის სიზუსტით განსაზღვრავდა. ეფექტური მუშაობისთვის ორბიტაზე ერთდროულად TRANSIT-ის 6-დან 10 თანამგზავრამდე იმყოფებოდა.
1967 წლიდან სისტემის გამოყენება კომერციულ მიზნებში დაიწყეს. მცირე სიჩქარით მოძრავი და სტაციონარული ობიექტების კოორდინატებს ის საკმაოდ ზუსტად საზღვავდა. NAVSAT-მა, რომლის ფარგლებშიც ორბიტაზე 37 სანავიგაციო თანამგზავრი გაუშვეს, 1996 წლამდე იარსება.
თანამგზავრული ნავიგაციის სისტემის ამოქმედება, ტექნიკის განვითარებაში წინ გადადგმული დიდი ნაბიჯი იყო. ინოვაციურობის მიუხედავად, სამხედროები საჭიროებდნენ ახალ სისტემას, რომლის გამოყენებაც 24 სთ-ის განმავლობაში, პლანეტის ნებისმიერ წერტილში მაქსიმალური სიზუსტით იქნებოდა შესაძლებელი.
პენტაგონის მიერ, ახალი პროექტის აქტიური დაფინანსების მიუხედავად, რეალური შედეგი მხოლოდ 11 წლის შემდეგ იყო მიღწეული. 1974 წლის 14 ივლისს ორბიტაზე ახალი სისტემა NAVSTAR -ის პირველი თანამგზავრი გაუშვეს. ამერიკელები ჩქარობდნენ. 1975 წელს სსრკ-მ შეიარაღებაში გლობალური თანამგზავრულის დაზვერვისა და გამიზვნის საზღვაო სისტემა Ktutylf  მიიღო. ის 949-ე პროექტის ატომური წყალქვეშა ნავების ფრთოსან რაკეტების გამიზვნას უზრუნველყოფდა.
დახვეწის პროცესში ამერიკელებმა სისტემას სახელი შეუცვალეს და GPS უწოდეს. 1995 წლისთვის, 27 თანამგზავრით დაკომპლექტებული სისტემის პირველი მოდელი (GPS Block I Satellites)  აშშ-მ შეიარაღებაში მიიღო. ამათგან 3 სათადარიგო ფუნქციას ასრულებდა.
ყოველი თანამგზავრი დღე-ღამეში დედამიწას 2 წრეს უვლიდა. ორბიტები ისე იყო შერჩეული, რომ პლანეტის ნებისმიერი წერტილიდან, მიმღები მოწყობილობა 4 თანამგზავრს ხედავდა. მაღალი სიზუსტისთვის, თანამგზავრებს ატომური საათი ჰქონდათ.

GPSsheiaragebafotoebi (7)

1983 წელს საბჭოთა გამანადგურებლის მიერ კორეული სამგზავრო `ბოინგის~ ჩამოგდების შემდეგ, პრეზიდენტმა რეიგანმა სამოქალაქო მიზნებში GPS-ის მთელს მსოფლიოში გამოყენების ნებართვა გასცა.

1990-91 წლების სპარსეთის ყურის ომი და ოპერაცია `უდაბნოს ქარიშხალი~ ისტორიაში ზუსტი დამიზნების (მართვადი) შეიარაღების მასიური გამოყენებით შევიდა. პირველად მოხდა დიდი რაოდენობით Tomahawk-ის ტიპის ფრთოსანი რაკეტების (ოფიციალური მონაცემებით 297 ერთეული) და ლაზერით მართვადი ბომბების (16% ჩამოგდებული 250 ათასიდან) გამოყენება.
ვიეტნამის ომში წარმატებულად გამოყენებულმა ლაზერულმა ბომბებმა, ერაყში დაბალი შედეგი აჩვენეს. ქვიაშიან და მტვრიანმა გარემომ, ლაზერულ დამიზნებაში ბევრი უარყოფითი მხარე გამოავლინა.
ლაზერის სხივის და შესაბამისად ბომბის გამოყენების ეფექტურობა გარემო პირობებზეა დამოკიდებული. ქვიშიანი ქარიშხლებით, კვამლით, ბოლით, ნალექებით გამოწვეული ატმოსფეროს გაუმჭირვალობა ლაზერის სხივის სიმძლავრეს და შესაბამისად ბომბის დამიზნების სიზუსტეს ამცირებს.
`უდაბნოს ქარისხლის~ შემდეგ თავდაცვის უწყებამ სპეციალისტებს მართვადი ბომბების დამიზნების სისტემის გაუმჯობესება მოსთხოვა. პროგრმამ სახელწოდება JDAM (Joint Direct Attack Munition) მიიღო.
წაყენებული მოთხოვნების დაკმაყოფილებისთვის, დამიზნების სისტემაში თანამგზავრული GPS-ის გამოყენება გადაწყდა.
1995 წელს Boeing გამოცდებისთვის JDAM კომპლექტის პირველი პარტია წარმოადგინა. თანხების დაზოგვის მიზნით, ახალი მართვადი ბომბები, უმართავი მოდელების ბაზაზე შექმნეს. ძველი ბომბების კორპუსზე აეროდინამიკული ქიმები და ახალი კუდა ნაწილი დაამაგრეს. მასში თანამგზავრული სიგნალის მიმღები მოწყობილობა და შესაბამისი მართვის ორგანოები განთავსდა. ჩამოგდების შემდეგ, ფრენის ტრაექტორიის ცვლილება და მიზანზე ზუსტი დამიზნება მართვადი სტაბილიზატორებით ხდება. სხადასხვა საფრენი აპარატებიდან საცდელი ჩამოგდებების შემდეგ, 1997 წელს აშშ-მ JDAM -ი შეიარაღებაში მიიღო.

GPSsheiaragebafotoebi (6)

ავსტრალიელებმა JDAM-ის საკუთარი მოდიფიკაცია JDAM-ER შექმნეს. მოქმედების მანძილის გაზრდისთვის, ბომბზე ფრთებია გამოყენებული, რომლებიც ჩამოგების შემდეგ იშლებიან.

კალიბრის მიხედვით JDAM -ის ტიპის ბომბები სამ: 225 (GBU-38/B), 450 (GBU-32/B, GBU-35/B) და 900 კგ-იან (GBU-31/B) კატეგორიად იყოფა. ყოველ მათგანს საკუთარი მოდიფიკაცია აქვს, რომელსაც სამხედრო-საჰაერო ძალები, სამხედრო ფლოტი და საზღვაო ქვეითთა კორპუსი იყენებენ.
საბრძოლო პირობებში JDAM-ები პირველად 1999 წელს იუგოსლავიაში გამოიყენეს. სახმელეთო სამიზნეების 78 % ჰაერიდან სწორედ თანამგზავრული დამიზნების ბომბებით განადგურდა. მისურის შტატიდან მოქმედმა B-2A-ებმა იუგოსლავიაში 651 JDAM-ი ჩამოაგდეს. ახალი ბომბების გამოყენების შედეგებით სამხედროები აღტაცებულნი იყვნენ. საიმედოობამ და განადგურების სიზუსტემ 96 %-ს მიაღწია. მანამადე მსგავსი მაჩვენებელი მიუღწევადი იყო.
2001 წელს ავღანეთში შეჭრის შემდეგ, პენტაგონმა შეკვეთილი JDAM-ების რიცხვი მკვეთრად გაზარდა. პირველი ორი თვის განმავლობაში, კოალიციის ავიაციის მიერ გამოყენებული ბომბების 45 % სწორედ ამ ტიპის მართვად ბომბებზე მოვიდა. აქვე გამოიცადა ახალი საბრძოლო ნაწილი შეღწევადი თერმობარული ქობინით. არანაკლებ ინტენსიურად თანამგზავრული დამზინების ბომბებს ამერიკული ავიაცია ერაყში იყენებდა. სამი თვის განმავლობაში ჩამოგდებული JDAM-ების რიცხვმა 6 500-ს გადააჭარბა.

GPSsheiaragebafotoebi (4)

JDAM-ების გამოყენება მოძრავი სამიზნეების წინააღმდეგაც შეიძლება. 2008 წლის 12 აგვისტოს, ამერიკულმა F-16-მა JDAM-ით თალიბების მოძრავი ავტომობილი გაანადგურა. გამოყენებულ ბომბს LJDAM GBU-54/B  თანამგზავრულის სანაცვლოდ, ლაზერული დამიზნების სისტემა ჰქონდა.

ექსპლუატაციის პროცესში, ამერიკელები GPS თანამგზავრებს გამუდმებით ხვეწავდნენ. სამოქალაქო ბაზრის ათვისებასთან ერთად, უმჯობესდებოდა თანამგზავრული ნავიგაციის სამუშაო სისტემები, იზრდებოდა სიზუსტე. 2005 წელს ორბიტაზე BLOCK II ტიპის პირველი თანამგზავრი გაუშვეს. რესურსთან ერთად, გაიზარდა დაცვა ხარვეზების მიმართ.
ამჟამად ამერიკელები მესამე თაობის GPS სისტემაზე მუშაობენ. თანამგზავრული ნავიგაციის სიზუსტის მაქსიმალურად გაზრდისთვის, BLOCK III-ს 32 თანამგზავრით დააკომპლექტებენ. ახალი სამოქალაქო არხის შემოღებასთან ერთად, სამხედროები განსაკუთრებულ ყურადღებას სამხედრო სიხშირეების დაცვაზე ამახვილებენ.
GPS სიხშირეების ჩახშობა თანამედროვე რადიოელქტრონული ბრძოლის და რადიოტექნიკური დაზვერვის კომპლექსებით შეიძლება. მძლავრი გამოსხივება, თანამგზავრიდან მიმღები მოწყობილობისკენ წამოსულ სიგნალის სიმძლავრეს ამცირებს. ეს ფაქტორი ხელს არა მხოლოდ ნავიგაციას, არამედ თანამგზავრული დამიზნების შეიარაღების გამოყენებასაც ზღუდავს. არსებული ცნობით, რუსულ კომპლექსებში Rhfce[f-2 და Rhfce[f-4 მოწინააღმდეგის GPS სიხშირეებთან ბრძოლის საშუალებებია რეალიზირებული.
ხარვეზების გარდა, კიდევ ერთი გამოწვევა რომლის წინაშეც თანამედროვე თანამზაგვრული ნავიგაციის სისტემები დგანან – სპუფინგია (Spoofing _ ჩანაცვლება). GPS-ზე სპუფინგ შეტევის დროს, მოწინააღმდეგე მიმღებ მოწყობილობაზე გაგზავნილი რეალური სიგნალის ჩანაცვლებას, არასწორი ანალოგით ცდილობს.

GPSsheiaragebafotoebi (3)

სიზუსტის გაზრდასთან ერთად, დღეს სპეციალისტების ძალისხმევა GPS-ის ხარვეზებისა და სფუპინგ-შეტევებისგან დაცვისკენაა მიმართული.

ერთ-ერთი ვერსიით 2011 წლის დეკემბერში ირანის თავზე ამერიკული RQ 170 ის ტიპის უპილოტო თვითმფრინავისთვის ხელში ჩაგდება, მის მართვის სისტემაზე განხორციელებული ასეთი შეტევით მოხდა. მეორე ცნობილი შემთხვევა 2013 წლის 29 ივლისს დაფიქსირდა. ამერიკელმა სტუდენტებმა, მიმღებ მოწყობილობაზე გაგზავნილი მცდარი კოორდინატებით, ხმელთაშუა ზღვაში 70 მ-იან იახტას გეზი შეუცვალეს.

iran-unveils-drone-copy-

ამერიკული სადაზვერვო უპილოტო RQ 170 ირანში

 თანამზაგვრულმა დამიზნებამ ფეხი არტილერიაშიც მოიკიდა. 1990-იან წლებში, პენტაგონმა კასეტური 155 მმ-იანი საარტილერიო ჭურვების სიზუსტის გაზრდისთვის, `ნავსტარის~ გამოყენება გადაწყვიტა. მოთხოვნებით, 45 კმ-იანი ფრენის მანძილისას, აქტიურ-რეაქტიული ჭურვის საბრძოლო ნაწილში 72 М42/М46-ის ტიპის დამაზიანებელი ელემენტი უნდა მოთავსებულიყო.
პროექტირების პროცესში მოთხოვნები შეიცვალა და კასეტური ჭურვების ნაცვლად, არჩევანი ბეტონსაწინააღდმეგო მსხვრევად-ფუგასურ ვარიანტზე შეჩერდა.
ახალი ჭურვის, რომელსაც Excalibur ეწოდა, სროლები 2007 წლის დასაწყისში ჩატარდა. იმავე წლის აპრილში ერაყში, ბაღდადის შემოგარენში `ესკალიბური~ რეალური სამიზნის წინააღმდეგ გამოიყენეს. წრიული გადახრა 4 მეტრს არ აღემატებოდა.
ჭურვი ორ მოდიფიკაციაში მზადდება. საბაზო მოდელი Excalibur 1A-1. შეიარაღებაში 2007 წელს მიიღეს. დაჩქარებული ტემპებით დამზადების გამო, მისი მოქმედების მანძილი 23 კმ-მდეა შემცირებული.
სერიული წარმოების პროცესში, პენტაგონმა ჭურვის ღირებულების შემცირებასთან ერთად, მოქმედების მანძილის გაზრდა მოითხოვა. ახალმა მოდიფიკაციამ აღნიშნვა Excalibur 1B-1  მიიღო.

GPSsheiarageb23434afotoebi (1)

Excalibur-ში თანამგზავრული დამიზნების სისტემის გამოყენებამ, არტილერიას უზუსტესი, წერტილოვანი დარტყმების განხორციელების საშუალება მისცა. ასეთი ჭურვების მთავარი ნაკლი დიდი ღირებულებაა. 

მოდიფიკაციების განსხვავება, შემდეგში მდგომარეობს. ვარიანტზე 1A-1 ჭურვის უკანა ნაწილი კორპუსის გრძივი ღერძის გასწვრივს ბრუნავს და გასროლისას დამცავი ხუფითაა დახურული. 1B-1-ს შემთხვევაში, ძირა ნაწილი უძრავია და მასზე განლაგებულ გასაშლელი სტაბილიზატორები დაუცველია. ორივე მოდიფიკაციის შემთხვევაში, სამიზნის კოორდინატები გასროლის წინ სპეციალური მოწყობილობით შეყავთ. გასროლის შემდეგ, ჭურვს კორპუსის წინა ნაწილში პატარა მართვადი სტაბილიზატორები ეშლება. 1B-1 ვარიანტზე სროლის მანძილი 40 კმ-ია.
ამერიკული GPS-ის გარდა, საკუტარ თანამგზავრულ ნავიგაციის სისტემაზე რუსეთი (ГЛОНАСС), ჩინეთი (BieDou),ევროპა (GALILEO), ინდოეთი (IRNSS) მუშაობს.

 

1 2 3